Bir merdiven, tepesinde tavana asılı muz ve 5 adet maymundan oluşan bu deneyde ağzının tadını bilen bir maymun merdivene tırmanmaya kalkar. Ne var ki tam bu anda tüm kafese soğuk su sıkılır. Bu olaydan sonra merdivene tırmanmaya kalkan işgüzar bir maymuna karşı diğerlerinin tepkisi sert olur. Tek tek maymunlar merdivene çıkmayı dener ama ortama sıkılan su ve diğerlerinin tepkisi değişmez. Maymunlar artık muza ulaşmayı denemeyi bırakırlar.
Kafesten bir maymun çıkarılıp yerine bir başkası konur; haliyle ilk işi merdivene tırmanmak olur ve haliyle diğer maymunlar da bunu bir güzel döverler. Bu durum diğer her bir ıslak maymun çıkarılıp yerine yeni bir maymun konduğunda -4 kez- tekrarlandığında içeride artık ıslak maymun kalmamıştır.
İçerideki maymunlar en baştakilerle tamamen farklı olmalarına rağmen, üzerlerine hiç su sıkılmamaış olsa da, merdivene tırmanmaya kalkanı, “öyle gördükleri için” döverler, niye bunu yaptıklarının farkında bile olmadan.
Sürü psikolojisi ve itaatin gücü, otoritenin adil bir gerçeklik sunmasının gerekliliğinden de öte, insan hakları açısından, halkını bilinçlendirmesini de zorunlu kılıyor. Bunların gerçekleşmediği, veya bilerek gerçekleştirilmediği durumlarda tarih daimi bir lekelenmeye maruz kalıyor. İnsan psikolojisinin karanlık yönleri, ancak evrimin bizi getirdiği son aşamayı kullanmaktan, bilinçlenmekten geçiyor. Polonyalı sosyolog Zygmunt Bauman'ın da ifade ettiği gibi, "toplumsal ilişkiler akılcılaştırılıp teknik yönden mükemmelleştirilirse, insanlık dışılığın toplumsal üretiminin verimliliği ve kapasitesi de mükemmel bir hale gelir."
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder